ზურგის ტვინთან დაკავშირებული კვლევების ისტორია

წარსულში, ზურგის ტვინის ტრავმის მქონე ადამიანებს ვერც კი მკურნალობდნენ. დღეს კი, უკვე არსებობენ პირველი პაციენტები, რომლებიც კვლევების დამსახურებით  ისევ იწყებენ სიარულს. იხილეთ ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენებისა და ფაქტების ქრონიკა.

ადრეული ხანა

ძვ.წ. 2500 წელი: პირველი ნიშნები

პირველად წერილობით მოხსენიებული პარაპლეგია გვხვდება ედვინ სმიტის პაპირუსში. ეს გახლავთ მსოფლიოს უძველესი სამედიცინო ჩანაწერი, რომელიც აღწერს დიდი ხნის განმავლობაში გაბატონებულ მიდგომას: „უკურნებელი მდგომარეობა“.

ძვ.წ. 500-150 წლები: ზურგის ტვინის ტრავმის განმარტება

ბერძენმა ექიმმა ჰიპოკრატემ, რომელიც მიჩნეულია „მედიცინის მამად“, დაგვიტოვა ქრონიკული პარაპლეგიის პირველი სამედიცინო აღწერა და გამოიგონა გასაჭიმი სკამი თერაპიისათვის. რამდენიმე საუკუნის შემდეგ, ბერძენმა ექიმებმა არეტეუსმა და გალენეოსმა ერთმანეთისაგან განასხვავეს პარაპლეგიის სხვადასხვა დონე.  

კვლევის საწყისებთან

1890: პირველი ექსპერიმენტული მოდელი

ზურგის ტვინის ტრავმის უკეთ შესასწავლად, გერმანელმა პათოლოგმა ჰანს შმაუსმა შექმნა პირველი ექსპერიმენტული მოდელი კურდღლებში.

1911: განვითარებული მოდელი

ამერიკელი ნევროლოგი ალფრედ რეგინალდი აუმჯობესებს ექსპერიმენტულ მოდელს პარაპლეგიისათვის. ეს წინსვლა ფუნდამენტური მნიშვნელობის გამოდგა შემდგომი კვლევებისათვის და დღესაც გამოიყენება.

1928: ჩუმი იმედი

ესპანელი ნეირომეცნიერი სანტიაგო რამონ-ი-კახალი, თანამედროვე ნეირომეცნიერების ერთ-ერთი ფუძემდებელი, წერს: „მოზრდილებში ნერვები ფიქსირებულია [...], როგორც ჩანს, არაფრის რეგენერაცია არ ხდება.“ თუმცა, ის იყო პირველი, ვინ დააკვირდა, თუ როგორ ცდილობდა დაზიანებული ნერვის უჯრედები (ნეირონები) რეგენერაციას. სამწუხაროდ, წარუმატებლად.

უკეთესი მოვლა და პირველი იმედი

1930: რეაბილიტაცია

ამერიკელი ექიმი დონალდ მანრო აფუძნებს მცირე დეპარტამენტს ბოსტონში ზურგის ტვინის ტრავმის განსაკურნებლად. მას შემოაქვს რეაბილიტაციის ცნება - ფუნქციური აღდგენის ერთადერთი მკურნალობის ხერხი დღესდღეობით.

1945: უკეთესი მოვლა

გერმანიაში დაბადებული ბრიტანელი ნევროლოგის, ლუდვიგ გუტმანის დამსახურებით, ზურგის ტვინის ტრავმის მქონეთა სიცოცხლის ხანგრძლივობა და ხარისხი გაიზარდა. მან შეიმუშავა გამაჯანსაღებელი მეთოდები და ბევრი მიიჩნევს, რომ სწორედ ის გახლავთ პარაპლეგიის მქონე ადამიანთა თანამედროვე რეაბილიტაციის ფუძემდებელი. 

1968: პირველი ფუნქციური აღდგენა ცხოველებში

ამერიკელი ნეირო-ანესთეზიოლოგი მაურის ალბინი და ნეიროქირურგი რობერტ უაითი ჰიპოთერმიის მეშვეობით ცხოველებში ზურგის ტვინის ქსოვილის გაგრილებას ახერხებენ. ეს კი აუმჯობესებს ფუნქციური აღდგენის პროცესს. თერაპევტული მიდგომა ბოლო ხანებში კვლავაც გამოიყენება და მისი დატესტვა კლინიკურ კვლევებში მიმდინარეობს.

დოგმა, რომ „პარაპლეგია უკურნებელია“ თავდაყირა დგება

1981: აქსონებს რეგენერაცია შეუძლიათ

ექიმი ალბერტ აგუაიო და ნეირომეცნიერი სემ დევიდი, ორივე კანადელი, ისტორიას წერენ. ისინი აჩვენებენ, რომ აქსონებს (ნერვული უჯრედების მორჩებს) ასევე შეუძლიათ რეგენერაცია ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში - თუკი მათ სათანადო გარემო აქვთ. ვირთხებში, საჯდომი ნერვის (ფეხის ნერვის) ნაწილს ისინი ნერგავენ ზურგის ტვინში. ცენტრალური ნერვული სისტემის აქსონები იწყებენ აღნიშნულ ტრანსპლანტში ზრდას. სენსაცია!

ახალი მიდგომების აღმოჩენა

1990: ზურგის ტვინის ტრავმის განკურნება პირველად

შვეიცარიელმა ნეირომეცნიერებმა ლისა შნელმა და მარტინ შვაბმა წარმატებით შეძლეს აქსონების გაზრდა ვირთხის ზურგის ტვინის ტრავმის მოდელში. ანტისხეულების მეშვეობით, მათ შეძლეს „ინჰიბირების“ დონის აწევა და მიაღწიეს განკურნების ეტაპს. მათმა ნაშრომმა უდიდესი გავლენა მოახდინა კვლევის სფეროზე და დღესაც იზიდავს მეცნიერებსა და სპონსორებს.

1990: ნეიროგლიას ნაჭრილობევი

ამერიკელმა ნეირომეცნიერმა ჯერი სილვერმა პირველად აღწერა თუ როგორ უშლის ხელს ნეიროგლიას ნაჭრილობევი - ნაჭრილობევი ტრავმის ადგილის გარშემო  - ნერვების თავიდან გაზრდას.

1991: იმედი ქრონიკული პარაპლეგიისათვის

ამერიკელი ნეირომეცნიერი ჯონ ჰოული აჩვენებს, რომ აქსონები აგრძელებენ რეგენერაციას ზურგის ტვინის ტრავმის მიყენებიდან დიდი ხნის შემდეგაც. ეს გახლდათ დამამტკიცებელი საბუთი იმისა, რომ რეგენერაცია შესაძლებელია - ქრონიკული ტრავმის მქონე პაციენტების შემთხვევაშიც კი.

1995: პირველი ჰიდროგელი

შვეიცარიელი ექიმი და ნეირომეცნიერი პატრიკ აბიშერი უშვებს პირველ ბიომასალას. ის ქმნის ჰიდროგელს, რომელშიც ნეირონებს გაზრდა შეუძლიათ.

1998: პირველი ელექტროსტიმულაცია

სლოვენიელი ექიმი და ნეირომეცნიერი მილან დიმიტრიევიჩი აჩვენებს, რომ ზურგის ტვინის ელექტრონულ სტიმულაციას შეუძლია ტრავმის მქონე პაციენტებში სიარულს შეუწყოს ხელი. 

2001: ინჰიბირების რეცეპტორი

ამერიკელმა ექიმმა და ნეირომეცნიერმა სტეფენ სტრიტმატერმა აღმოაჩინა Nogo-რეცეპტორი, რომელიც აფერხებს აქსონების ზრდას. კლინიკური კვლევისათვის მზადება, აღნიშნულ მიგნებაზე დაფუძნებით, ამჟამად მიმდინარეობს.

ახალი მიგნებები

2002: ნაჭრილობევის დარბილება

ბრიტანელმა ნეირომეცნიერებმა ჯეიმს ფაუცეტმა და სტეფან მაკმაჰონიმ დაამტკიცეს, რომ ნეიროგლიას ნაჭრილობევი (იხ. 1990) შესაძლოა დარბილდეს სპეციალური ფერმენტების გამოყენებით.

2004: პლასტიკურობა

მარტინ შვაბი აღწერს პლასტიკურობას პარაპლეგიაში. ეს ნიშნავს, რომ ნერვული დაბოლოებები ქმნიან ახალ კავშირებს. ხდება მანამდე არსებული ქსელის გამოყენება, რომელიც ტრავმის შემდეგ ჯერ კიდევ დაუზიანებელია.

2005: ღეროვანი უჯრედები

პირველად გამოიყენეს ღეროვანი უჯრედები ზურგის ტვინის ტრავმის შემთხვევაში. ამერიკელი ნეირომეცნიერი ჰანს კეირსტიდი ვირთხებზე ჩატარებულ ექსპერიმენტში აჩვენებს, რომ ადამიანის ღეროვან უჯრედებს შეუძლიათ ხელახლა ააშენონ მიელინის ბუდე და ამგვარად აღადგინონ ფუნქციები.

2007: იმუნური დამბლა

გერმანელმა ექიმმა და ნეირომეცნიერმა იან შვაბმა აღმოაჩინა, რომ პარაპლეგია გავლენას ახდენს იმუნურ სისტემაზე, რაც გამოჯანმრთელების პროცესს ართულებს.

2008: მოლეკულური მუხრუჭი

ნეირომეცნიერმა ზიიანგ ჰემ, ჰარვარდის სამედიცინო სკოლიდან, შეძლო და განამტკიცა ნერვების გაზრდის უნარი, რათა რეგენერაცია მოხდეს, აქსონის რეგენერაციისათვის მოლეკულური მუხრუჭის გამორთვით.

კვლევების ადამიანებზე გავრცელება

2010: პირველი კვლევა ემბრიონული ღეროვანი უჯრედების თერაპიაში

კლინიკური გამოცდა ტესტავს ემბრიონული ღეროვანი უჯრედების გავლენას ნაკლებმწვავე პარაპლეგიაზე. 2015 წელს, აღნიშნულ მიდგომას კიდევ ერთხელ მიუბრუნდნენ ახალ კვლევაში.

2010: მუხრუჭების მოშვება

2008 წლის აღმოჩენებზე დაყრდნობით, ზიიანგ ჰემ პირველად მოახერხა წარმატებულად კორტიკოსპინალური აქსონების რეგენერაცია. ამ უკანასკნელთ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვთ მოტორული კონტროლისათვის.

2012: ნეიროტექნოლოგია

ფრანგმა ნეირომეცნიერმა გრეგორი კორტნიმ წარმოადგინა ტექნოლოგია, რომელიც ვირთხებს საშუალებას აძლევს, რომ იარონ, მიუხედავად მძიმე პარაპლეგიისა. იგი იყენებს ელექტროქიმიურ ნეიროპროთეზს და რობოტის დახმარებით ჩატარებულ სარეაბილიტაციო ვარჯიშს.

2015: წნევა მნიშვნელოვანია

ნეიროქირურგი მარიოს პაპადოპულოსი და ნეირომეცნიერი სამირა საადუნი, სენტ ჯორჯის საუნივერსიტეტო კლინიკიდან (ლონდონი), სწავლობენ წნევას ზურგის ტვინში ახლად ტრავმირებულ პაციენტებში. ოპტიმალური წნევის პირობებმა უნდა შეამციროს პარაპლეგიის შედეგები.

2016: ნაჭრილობევთან დაკავშირებული ახალი ამბავი

ამერიკელი ნეირომეცნიერი მიქაელ სოფრონიუ აჩვენებს, რომ „დემონიზებული“ ნეიროგლიას ნაჭრილობევი პრინციპში მნიშვნელოვანია დაზიანებული ნეირონების რეგენერაციისათვის. ასტროციტების გარეშე, რომლებიც საგრძნობლად არიან ჩართულები ნაჭრილობევის ჩამოყალიბებაში, აქსონების ხელახალი აღმოცენება გაცილებით უფრო ძნელია.

2018: რეგენერაცია, სუნთქვა და პირველი მცდელობა

გრეგორი კორტინი წარმატებულად ახერხებს სიარულის ფუნქციის აღდგენას სამი არასრულად ტრავმირებული პაციენტის შემთხვევაში. იგი იყენებს ელექტროსტიმულაციას, რომელიც მან თავისი პროექტის ფარგლებში განავითარა 2012 წელს. იმავე წელს, ჯერი სილვერი ახერხებს სუნთქვის აღდგენას პარაპლეგიის ქრონიკულ მოდელში.