Omurilik araştırmalarının geçmişi
Geçmişte omurilik zedelenmesi olan insanlar tedavi bile edilemiyordu. Bugün ilk hastalar yeniden kendi adımlarını atıyorlar - araştırmalar sayesinde. İşte en önemli olayların ve gelişmelerin listesi.
KARANLIK ÇAĞLAR
MÖ 2500: İlk izler
Omurilik felcinin ilk yazılı bahsi Edwin Smith papirüsünde bulunabilir. Bu dünyanın en eski tıbbi kaydıdır ve uzun zaman boyunca geçerli olan tutumu tanımlar: "Tedavi edilemez bir durum."
MÖ 500-150: Omurilik zedelenmesinin tanımı
"Tıbbın babası" olarak görülen Yunan doktor Hipokrat kronik omurilik felcinin ilk tıbbi açıklamasını geride bırakıyor ve tedavi için bir esneme sırası geliştiriyor. Birkaç yüzyıl sonra, Yunan doktorlar Aretaeus ve Galen omurilik felcinin farklı seviyelerini tanımlıyorlar.
ARAŞTIRMALARIN BAŞLAMASI
1890: İlk deneysel model
Omurilik zedelenmesini daha iyi incelemek için, Alman patolog Hans Schmaus tavşanlarda ilk deneysel modeli oluşturuyor.
1911: Geliştirilmiş model
Amerikalı nörolog Alfred Reginald Allen omurilik felci için deneysel modeli mükemmelleştiriyor. Daha sonraki araştırmaların temelini oluşturan bu model bugün hâlâ kullanılıyor.
1928: Hafif bir umut
Modern sinirbilimin kurucu babalarından biri olan Santiago Ramón y Cajal şöyle yazıyor: "Yetişkinlerde sinirler sabit [...], görünüşe göre hiçbir şey yenilenmiyor." Ama Cajal aynı zamanda hasar görmüş sinir hücrelerinin (nöronların) en azından yenilenmeye çalıştığını gözlemleyen ilk kişi oluyor. Fakat başarılı olamıyorlar.
DAHA İYİ BAKIM VE İLK UMUT
1930: Rehabilitasyon
Amerikalı doktor Donald Munro Boston'da omurilik zedelenmelerini tedavi etmek için küçük bir bölüm kuruyor. Rehabilitasyon kavramını ortaya atıyor - bu bugüne kadar işlevleri geri kazanmayı sağlayan tek tedavi.
1945: Daha iyi bakım
Almanya doğumlu İngiliz nörolog Ludwig Guttman ile omurilik zedelenmesi geçirenlerin beklenen ömrü ve hayat kalitesi artıyor. Guttman tedavi yöntemleri geliştiriyor ve birçok kişi tarafından omurilik felcinin modern rehabilitasyonun kurucularından biri olarak görülüyor.
1968: Hayvanlarda ilk işlev geri kazanımı
Amerikalı nöroanestezist Maurice Albin ve sinir cerrahı Robert White hipotermi kullanarak hayvan modelinde omurilik dokusunu soğutuyor. Bu işlev geri kazanımını geliştiriyor. Bu tedavi yaklaşımı şu anda tekrar ele alındı ve bir klinik çalışmada test ediliyor.
"OMURİLİK FELCİNİN ÇARESİ YOKTUR" DOGMASI TERS YÜZ EDİLİYOR
1981: Aksonlar yenilenebiliyor
İkisi de Kanadalı olan Doktor Albert Aguayo ve sinirbilimci Sam David tarih yazıyorlar. Aksonların (sinir hücresinin uzantıları) ortam doğru olduğunda merkezi sinir sisteminde yenilenebildiklerini gösteriyorlar. Sıçanlarda siyatik sinirinin (bacak siniri) bir kısmını omuriliğin içine naklediyorlar. Merkezi sinir sisteminin aksonları bu naklin içine büyüyor. Büyük bir sansasyon!
YENİ YAKLAŞIMLAR KEŞFEDİLİYOR
1990: İlk omurilik zedelenmesi iyileşmesi
İsviçreli sinirbilimciler Lisa Schnell ve Martin Schwab bir sıçan omuriliği zedelenmesi modelinde aksonların büyümesini desteklemeyi başarıyor. Bir antikorla "engelleme"yi kaldırmayı ve iyileşme elde etmeyi başarıyorlar. Bu çalışmanın araştırma alanını önemli ölçüde etkiliyor ve bilim insanları ve sponsorları için mıknatıs görevi görüyor.
1990: Gliyal yara izi
Amerikalı sinirbilimci Jerry Silver ilk defa gliyal yara izinin (zedelenme yerinin üstündeki yara izi) sinirlerin yeniden büyümesini engellediğini açıklıyor.
1991: Kronik omurilik felci için umut
Amerikalı sinirbilimci John Houlé aksonların omurilik zedelenmesinden uzun zaman sonra yenilenmeye devam ettiğini gösteriyor. Bu yenilenmenin mümkün olduğunu kanıtlıyor - kronik zedelenmeleri olan hastalar için bile.
1995: İlk Hidrojel
İsviçreli doktor ve sinirbilimci Patrick Aebischer ilk biyomalzemeyi imal ediyor. Nöronların içine büyüyebileceği bir hidrojel geliştiriyor.
1998: İlk Elektrostimülasyon
Slovenyalı doktor ve sinirbilimci Milan Dimitrijevic Avusturya'daki çalışmasıyla omuriliğin elektriksel stimülasyonunun felçli insanlarda yürümeyi tetikleyebildiğini gösteriyor.
2001: Engelleme reseptörü
Amerikalı doktor ve sinirbilimci Stephen Strittmatter aksonların büyümesini engelleyen bir Nogo reseptörü keşfediyor. Şu anda bu bulguları temel alan bir klinik çalışma hazırlık aşamasında.
YENİ BULGULAR
2002: Yara izi yumuşaması
İngiliz sinirbilimciler James Fawcett ve Stephen McMahon gliyal yara izinin (bkz. 1990) özel bir enzim (chondroitinase ABC) kullanılarak yumuşatılabildiğini gösteriyorlar.
2004: Plastiklik
Martin Schwab omurilik felcinde plastikliği açıklıyor. Bu sinir uçlarının yeni bağlar oluşturmaları demek. Önceden var olan ve zedelenmeden sonra sağlam kalan devreler kullanılıyor.
2005: Kök hücreler
İlk defa omurilik hücreleri omurilik zedelenmesinde kullanılıyor. Amerikalı sinirbilimci Hans Keirstead sıçanlarla yaptığı bir deneyde insan kök hücrelerinin kayıp myelin kılıfı tekrar oluşturabildiğini ve böylece işlevleri geri getirebildiğini kanıtlıyor.
2007: Bağışıklık felci
Alman doktor ve sinirbilimci Jan Schwab omurilik felcinin bağışıklık sistemini etkilediğini ve iyileşmeyi zorlaştırdığını buluyor.
2008: Moleküler fren
Harvard Medical School'lu sinirbilimci Zhigang He, akson yenilenmesi için moleküler bir freni (PTEN) kapatarak sinirlerin büyüme kabiliyetini güçlendirmeyi başarıyor.
İNSANLARA GEÇİŞ
2010: Embriyonik kök hücre tedavisi üzerine ilk çalışma
Kinik bir deney embriyonik kök hücrelerin subakut omurilik felci üstündeki etkilerini test ediyor. 2015'te bu yaklaşım yeni bir çalışmada yeniden ele alınacak.
2010: Frenler serbest bırakılıyor
Zhigang He 2008'deki bulgularını temel alarak ilk defa kortikospinal aksonları yenilemeyi başarıyor. Bu aksonlar motor kontrol için gerekli.
2012: Sinir teknolojisi
Fransız sinirbilimci Grégoire Courtine sıçanların ciddi omurilik felcine rağmen yürümelerine izin veren bir teknolojiyi sunuyor. Bunun için elektrokimyasal bir nöroprotez ve robot yardımlı rehabilitasyon çalışması kullanıyor.
2015: Basınç önemlidir
Londra'daki St George's University Hastanesi'nden sinir cerrahı Marios Papadopoulos ve sinirbilimci Samira Saadoun kısa süre önce sakatlanmış hastaların omuriliklerindeki basıncı inceliyorlar. Optimum basınç koşulları omurilik felcinin sonuçlarını azaltacaktır.
2016: Yara izi için haberler
Amerikalı sinirbilimci Michael Sofroniew "şeytanlaştırılan" gliyal yara izinin aslında hasar görmüş nöronların yenilenmesi için önemli olduğunu gösteriyor. Yara izinin oluşumunda önemli rol oynayan astrositler olmadan aksonların yeniden filizlenmesi çok daha zor oluyor.
2018: Yenilenme, nefes alma ve ilk girişim
Grégoire Courtine tam olarak sakatlanmamış üç hastaya yürüme işlevini tekrar kazandırmayı başarıyor. Bunun için 2012'deki projesinden geliştirdiği bir elektrostimülasyon kullanıyor. AAynı yıl, Jerry Silver kronik omurilik felci modelinde nefes alma işlevini tekrar kazandırmayı başarıyor.
